درس‌هایی از گذشته برای آینده: معماری بومی در عصر تغییرات آب و هوایی

تغییرات آب و هوایی، چالشی جهانی است که پیامدهای آن در سراسر کره زمین، از جمله ایران، قابل مشاهده است. افزایش دما، بارش‌های شدیدتر و خشکسالی‌های طولانی‌تر، فقط برخی از پیامدهای این پدیده هستند. در این میان، ساختمان‌ها نقشی کلیدی در مصرف انرژی و تولید گازهای گلخانه‌ای ایفا می‌کنند و ضرورت اتخاذ رویکردی پایدار در معماری بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود.

 

خوشبختانه، گنجینه‌ای از دانش و تجربه در معماری بومی اقوام مختلف وجود دارد که می‌تواند راهنمای ما در این مسیر باشد. معماری بومی، ثمره قرن‌ها تجربه و انطباق با شرایط آب و هوایی هر منطقه است. معماران گذشته با درک عمیق از محیط زیست خود، از مصالح و روش‌های ساخت‌ و سازی استفاده می‌کردند که به حفظ تعادل با طبیعت و ایجاد فضایی مطبوع برای ساکنین کمک می‌کرد.

 

 

با الهام از تجربیات گذشته و با اتکا به دانش و خلاقیت معماران امروز، می‌توانیم گامی در جهت ایجاد معماری سازگار با آب و هوا برداریم. با ما همراه باشید تا سفری در زمان را آغاز کنیم و گنجینه‌ای از راه‌حل‌ها را برای ساخت آینده‌ای پایدار فرا بگیریم.

معماری در مناطق گرمسیری:

 در مناطق گرمسیری، هدف اصلی، خنک کردن فضا و تهویه مطبوع طبیعی است. معماران در طول تاریخ برای رسیدن به این هدف از روش‌های مختلفی استفاده کرده‌اند مانند:

 

بادگیر: بادگیر نوعی برج تهویه است که از طریق ایجاد جریان هوا، فضای داخلی را خنک می‌کند. نمونه‌های معروف بادگیر در ایران در شهر یزد یافت می‌شود.

 

 

ایوان: ایوان‌ها سایه‌ای برای پنجره‌ها و درها ایجاد می‌کنند و از ورود گرمای خورشید به داخل ساختمان جلوگیری می‌کنند. در مناطق گرمسیری ایران، مانند جزیره کیش، استفاده از ایوان در معماری خانه‌ها بسیار رایج است.

 

دیوارهای ضخیم: دیوارهای ضخیم از مصالح مانند خشت و گل، عایق حرارتی خوبی هستند و از گرم شدن بیش از حد فضای داخلی در طول روز جلوگیری می‌کنند. این نوع دیوارها در خانه‌های سنتی مناطق کویری ایران مانند کاشان و یزد به وفور یافت می‌شود.

 

سقف‌های بلند: سقف‌های بلند به تهویه بهتر هوای گرم داخل ساختمان کمک می‌کنند.

 

استفاده از مصالح طبیعی: مصالح طبیعی مانند بامبو، چوب و سنگ در برابر گرما و رطوبت مقاوم هستند و به خنک شدن فضای داخلی کمک می‌کنند.

 

مطالب مرتبط:  نکاتی برای حفظ دما و رطوبت ایده آل داخل خانه

 

معماری در مناطق استوایی و مرطوب:

 در مناطقی با آب و هوای مرطوب مانند شمال ایران، بارش‌های شدید و رطوبت بالا، چالش‌های اصلی معماری هستند. برای مقابله با این شرایط، از روش‌های زیر استفاده می‌شود:

 

سقف‌های شیب‌دار: سقف‌های شیب‌دار به ریزش سریع باران از روی بام کمک می‌کنند و از نفوذ آب به داخل ساختمان جلوگیری می‌کنند. نمونه‌های بارز این نوع سقف‌ها را می‌توان در خانه‌های سنتی شمال ایران مانند ماسوله مشاهده کرد.

 

 

ایوان‌ها: ایوان‌ها در مناطق شمالی علاوه بر ایجاد سایه، فضایی را برای پناه گرفتن از باران فراهم می‌کنند.

 

استفاده از مصالح ضد آب: در ساخت خانه‌های شمالی از مصالحی مانند چوب و سنگ استفاده می‌شود که نسبتا در برابر رطوبت مقاوم هستند.

معماری در مناطق کویری:

 در مناطق کویری، علاوه بر گرمای شدید، بادهای سوزان و طوفان‌های شن نیز چالش‌هایی را برای ساکنین به وجود می‌آورند. پوشش گیاهی اندک و اختلاف دمایی شب و روز از دیگر ویژگی های این مناطق است. روش های زیر از جمله شیوه های سازگاری با آب و هوای مناطق کویری در گذشته و حتی حال حاضر هستند:

 

دیوارهای بلند: دیوارهای بلند از نفوذ بادهای شنی و گرد و غبار به داخل ساختمان جلوگیری می‌کنند.

 

 

پنجره‌های کوچک: پنجره‌های کوچک از ورود گرمای خورشید و بادهای شنی به داخل ساختمان جلوگیری می‌کنند.

 

حیاط مرکزی: حیاط مرکزی در خانه‌های سنتی مناطق کویری، فضایی سایه‌دار و خنک را برای ساکنین فراهم می‌کند.

 

استفاده از مصالح بومی: مصالح بومی مانند خشت و گل در برابر گرما و بادهای شنی مقاوم هستند و به حفظ دمای مطلوب داخل ساختمان کمک می‌کنند.

معماری در مناطق سردسیری:

در مناطق سردسیری، حفظ گرما در داخل ساختمان از اهمیت بالایی برخوردار است. برای این منظور، از روش‌های زیر استفاده می‌شود:

 

دیوارهای ضخیم: دیوارهای ضخیم از مصالح مانند آجر و سنگ، عایق حرارتی خوبی هستند و از هدر رفتن گرما از داخل ساختمان جلوگیری می‌کنند.

 

پنجره‌های کوچک: پنجره‌های کوچک از ورود هوای سرد به داخل ساختمان جلوگیری می‌کنند.

 

 

عایق‌بندی: عایق‌بندی مناسب دیوارها، سقف و کف ساختمان به حفظ گرما در داخل آن کمک می‌کند.

 

استفاده از شومینه: شومینه منبع گرمایی سنتی در خانه‌های سردسیری است که به گرم شدن فضای داخلی در زمستان کمک می‌کند. نمونه‌های بارز این نوع معماری را می‌توان در خانه‌های سنتی کردستان و آذربایجان مشاهده کرد.

نمونه های سازگاری ساختمان‌ها با تغییرات آب و هوایی

 

نمونه‌های ایرانی: 

• خانه‌های کویری: خانه‌های کویری ایران با دیوارهای ضخیم، بادگیرها و حیاط‌های مرکزی، نمونه‌ای عالی از معماری سازگار با آب و هوای گرم و خشک هستند.

• خانه‌های ماسوله: خانه‌های پلکانی ماسوله با سقف‌های شیب‌دار و ایوان‌ها، نمونه‌ای از معماری سازگار با بارش‌های شدید و رطوبت بالا هستند.

 

 

• خانه‌های کردستان: خانه‌های کردستان با دیوارهای ضخیم، پنجره‌های کوچک و شومینه، نمونه‌ای از معماری سازگار با آب و هوای سرد و کوهستانی هستند.

 

نمونه‌های جهانی:

• برج "The Edge" در شهر نیویورک: این برج با استفاده از مصالح مقاوم در برابر باد و طوفان، سیستم‌های جمع‌آوری آب باران و پنل‌های خورشیدی، به طور موثری در برابر تغییرات آب و هوایی از جمله طوفان‌های سهمگین و سیلاب‌ها مقاوم شده است.

 

 

• ساختمان "The Spheres" در شهر سیاتل: این ساختمان با استفاده از پوسته‌ای شیشه‌ای که نور طبیعی را به داخل هدایت می‌کند و سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی هوشمند، به طور قابل توجهی در مصرف انرژی صرفه‌جویی می‌کند.

 

 

• دهکده "Hammarby Sjöstad" در شهر استکهلم: این دهکده با استفاده از سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی منطقه‌ای، پنل‌های خورشیدی و طراحی هوشمندانه، به طور کامل از سوخت‌های فسیلی بی‌نیاز شده است.

 

اینها فقط چند نمونه از تنوع معماری متناسب با شرایط جوی منطقه هستند. سازگاری ساختمان‌ها با تغییرات آب و هوایی، ضرورتی انکارناپذیر است که نه تنها به حفظ محیط زیست، کاهش مصرف انرژی و انتشار گازهای گلخانه‌ای کمک می‌کند، بلکه کیفیت زندگی انسان‌ها را نیز ارتقا می‌بخشد. با اتخاذ رویکردی خلاقانه و با الهام گرفتن از نمونه‌های موفق در سراسر جهان، می‌توان ساختمان‌هایی پایدار و مقاوم در برابر تغییرات آب و هوایی طراحی و احداث کنیم که علاوه بر حفظ زیبایی، کارآمد نیز هستند.